Hoe herken je vals geld? Ervaringen van een Banknote Specialist.

Elk jaar worden in Nederland duizenden briefjes aan nepgeld in beslag genomen. In 2017 onderschepte en registreerde De Nederlandsche Bank (DNB) 43.200 valse biljetten. Stephen Raspoort is Banknote Specialist, oftewel vals geld expert, bij het Nationaal Analyse Centrum (NAC) van De Nederlandsche Bank en vertelt hoe je vals geld kan herkennen. 

Vals geld expert, hoe word je dat?

“Er is niet één pad naar deze baan, ik heb eerst het Grafische Lyceum doorlopen. Daarna ging ik aan de slag als grafisch ordermanager, waar ik veel kwaliteitscontroles deed op divers drukwerk. Toen bij het NAC een vacature vrijkwam, dacht ik gelijk: hier pas ik wel. Nog steeds is mijn hoofdbezigheid het beoordelen van drukwerk. Het grote verschil is dat ik voorheen drukwerk begeleidde van A tot Z en hier analyseer ik juist terug van Z naar A.”

Hoe ga je te werk bij het achterhalen van de bron?

“Hier op het NAC krijgen we al het verdachte geld binnen dat particulieren, retailers en vooral wat de sorteercentra uit hun geldstroom halen. Collega’s van mij maken een eerste schifting en alles wat overblijft analyseren we. We bestuderen hoe een vals biljet fysiek gemaakt is, waarbij we kijken naar onder meer papier, inkt en de manier waarop het gedrukt is. Daarnaast doen we een geografische data-analyse. Zo onderzoeken we of we plekken kunnen ontdekken waar relatief meer vals geld wordt aangetroffen.”

En wat gebeurt er vervolgens met die informatie?

“Na het analyseren classificeren we de valse biljetten. Zo kun je stromingen gaan onderscheiden. Stel, we komen twee biljetten van een bepaalde klasse tegen, dan kun je ervan uitgaan dat het een incident was. Maar er zijn ook klassen die we een stuk vaker tegenkomen, sommige al sinds de invoering van de euro in 2002. De informatie die we verzamelen delen we in de database van de Europese Centrale Bank. De politie in alle eurolanden gebruikt deze gegevens bij het opsporen van de daders. In Zuid- en Oost-Europese landen worden de meeste illegale printshops ontmanteld. In Nederland komt dat minder voor.” 

Werkt dat niet een beetje ontmoedigend?

“Nee, zo ervaar ik het niet. In 2017 onderschepte en registreerde De Nederlandsche Bank (DNB) meer dan 40.000 valse biljetten. Dat klinkt als een hoop, maar als je het afzet tegen het totaal aantal biljetten dat het Nederlands bankwezen jaarlijks op echtheid controleert, dan gaat het maar om zo’n 0,00225%. In Nederland worden minder printshops ontmanteld, maar wel veel daders opgespoord die het valse geld in omloop brengen. Daarbij is de informatie die wij verzamelen niet alleen maar belangrijk voor het opsporen van daders.

Waar gebruiken jullie die informatie nog meer voor?

Het helpt ons ook om de kwaliteit van vals geld in de gaten te houden. Is het valse geld nog makkelijk eruit te pikken door de gemiddelde Nederlander? En hoe goed worden de verschillende kenmerken van een bankbiljet nagemaakt? Dit soort vragen helpt ons, bijvoorbeeld bij het ontwerpen van een nieuw biljet. We kunnen dan veiligheidsfeatures verbeteren of vervangen, zodat het biljet lastiger na te maken is. We maken het criminelen ook op andere manieren moeilijk: we geven trainingen aan retailers en croupiers in het casino en hebben een app die vals geld herkent.”

Hoe werkt die app?

“Het gaat om de ‘Echt of Vals’ app, die voor iedereen gratis te downloaden is. Je kunt er een foto mee maken van een biljet, waarna de app aangeeft of het echt of verdacht briefgeld is. Om die app up to date te houden, zetten we elke klasse van nepgeld die we aantreffen in het systeem. Toen vorig jaar het nieuwe vijftig euro biljet uitkwam, moesten we testbiljetten ontwerpen om de app bij voorbaat al bestand te maken tegen falsificaties. Of ik me toen een crimineel voelde? Haha nee, ik was als een kind in een snoepwinkel! Met mijn grafische hart kan ik daar al mijn creativiteit in kwijt.”

Dus, hoe kan je vals geld herkennen?

“Wij zijn ervan overtuigd dat als je weet waar je op moet letten, het heel goed te doen is. De echtheidskenmerken kun je checken door middel van kijken (het watermerk), kantelen (het hologram en op nieuwe biljetten een smaragdgroen getal) en door te voelen (voelbare inkt). Je kunt het ook aan het papier zelf voelen. Dat heeft een andere ‘feel’ dan gewoon papier, omdat het uit katoen bestaat. Trek je de buitenkanten van het biljet kort uit elkaar, dan produceert het een eigen, wat doffer geluid. De meeste retailers weten waar ze op moet letten, en steeds meer van hen gebruiken authenticatie-machines, wat ook ter preventie goed werkt. Maar toch komt het voor dat mensen geld rücksichtslos in hun portemonnee stoppen. Aan de ene kant begrijp ik dat, maar soms denk ik wel: hoe heb je dit nou kunnen aannemen?”

Is er dan zoveel extreem makkelijk te herkennen vals geld in omloop?

“Er zijn in ieder geval weinig falsificaties die écht lastig te herkennen zijn. Dat is ook niet heel gek: het doel van een valsmunter is niet om mij te misleiden, maar om op een zo goedkoop en snel mogelijke manier een falsificaat te maken dat goed genoeg is. Dat betekent in dit geval dat met het valse geld één eerste transactie wordt gedaan zonder dat iemand dit opmerkt. Het zou al schelen als mensen iets meer op de echtheidskenmerken letten bij het aannemen van een biljet. En ik persoonlijk zou het heel mooi vinden als mensen hierdoor meer waardering zouden krijgen voor het bankbiljet.”

Meer waardering voor bankbiljetten, hoe bedoel je dat?

“Een bankbiljet is het meest gebruikte en – volgens mij – tegelijkertijd een nogal ondergewaardeerd stukje drukwerk. Mensen realiseren zich niet wat er allemaal bij het maakproces komt kijken. Dat vind ik jammer, want er wordt veel onderzoek naar gedaan, er komen verschillende technieken aan te pas en er komt zelfs een beetje liefde bij kijken. Natuurlijk kijk ik er als grafisch vakman op mijn eigen manier naar. Maar, probeer het eens: kijk de volgende keer dat je een bankbiljet vast hebt eens goed naar de echtheidskenmerken. Als ik een knap gemaakt falsificaat onder ogen krijg, heb ik daar bewondering voor, ook al is het van echt te onderscheiden en zit er een crimineel achter.”

Is er weleens een vals biljet geweest dat je voor echt aannam?

“Nee, dat moet nog gemaakt worden!”