Onlogisch: hoe geld en gevoelens invloed hebben op elkaar

Een van de bekendste en meest hardnekkige theorieën in de economie is dat mensen verstandig en rationeel met hun geld omgaan. Dat we niet geld uitgeven wat we niet hebben, dat we houden van zoveel mogelijk keus, en dat we niet alleen nadenken over het hier en nu, maar ook over wat we in de toekomst nodig hebben. Maar het bewijs waaruit blijkt dat we niet altijd logisch over geld nadenken stapelt zich op. Hieronder een paar voorbeelden van hoe onze gevoelens ons geldgedrag beïnvloeden.

#1 Betalen doet pijn

Betalen vindt niemand leuk. Het is zelfs zo dat onze hersenen zoiets kennen als betalingspijn. Wanneer we iets moeten afrekenen, ervaren we pijn. Geen lichamelijke pijn, maar je hersenen registreren wel degelijk een negatief gevoel tijdens een betaling. Dit gevoel is zichtbaar op een MRI-scan. Contante betalingen zijn het heftigst, omdat je het geld letterlijk uit je portemonnee ziet verdwijnen. Digitale, pin- of mobiele betalingen voelen minder pijnlijk en creditcardbetalingen, waarvan de afschrijving in de toekomst plaatsvindt, zijn het minst pijnlijk. Hoe groter de afstand tot geld, hoe minder pijn. 

Een ietwat tenenkrommende maar wel hele leuke video van gedragseconoom Dan Ariely

Deze afstand maakt beleggen met je wisselgeld ook zo makkelijk. Omdat elke transactie automatisch wordt afgerond, heb je er minder gevoel bij dat je aan het einde van de week je geld belegt.

#2 Relatief besparen heeft de overhand

Ons brein kijkt naar absolute besparing, maar vooral relatieve besparing weegt zwaar, schrijven Chris Zadeh en Anna Dijkman in hun boek Psychologeld. Dit houdt in dat we eerder geneigd zijn om naar een andere stad te rijden om 40 euro te besparen op een paar sneakers van 100 euro, dan dezelfde rit maken om 40 euro te besparen op een bank van 1500 euro. 

De besparing is beide gevallen in hetzelfde, namelijk 40 euro. Maar onze mentale boekhouder kijkt puur naar de relatieve besparing. Dijkman en Zadeh halen als uitleg de Wet van Weber, een principe uit de psychofysica, aan. “Als je 100 gram in je hand hebt, voel je een duidelijk verschil wanneer er 100 gram bij komt. Wanneer je 1 kilo in je hand hebt, zul je 100 gram extra nauwelijks voelen.” 

Fast cash

Geld uitgeven is tegenwoordig een fluitje van een cent. Dat is niet vreemd in de wereld van fast fashion, fast food en fast cash. Soms geven we dan ook te snel en teveel geld uit. Om er vervolgens spijt van te hebben. Het is dan ook niet gek dat we bij elke financiële meevaller een gat in de lucht springen. Zelfs als die meevaller gewoon ons eigen geld is. 

#3 Financiële meevallers geven genot

Denk maar eens aan die avond waar je aan de beurt was om de rekening te betalen en je met een diepe zucht je pinpas uit je knip haalde. ‘Stuur maar een Tikkie!’ riepen je vrienden nog voordat ze op de fiets stapten. Bij elke Tikkie terug voel je je weer een stukje rijker. Of die ene online shopsessie die volledig uit de hand liep, waardoor je de helft van de kleding moest terugsturen: “Slechte kwaliteit, te groot, wijkt af van omschrijving, verkeerde kleur.” Terugboeking van het resterende bedrag voelt als een enorme meevaller, een winst die opeens allerlei nieuwe mogelijkheden biedt. En soms ook als een opluchting en een les voor de volgende keer. 

Mentale boekhouder

Onbewust hebben we allemaal een boekhouder. Deze woont tussen onze oren en doet, zonder dat we het doorhebben, onze administratie en boekhouding. De mentale boekhouder schuift met salarissen, uitgaven en spaargeld, maar ook met financiële meevallers en onverwachte teruggaven en inkomsten. Ook bepaalt de mentale boekhouder of een financiële meevaller het waard is om uit te geven of om te sparen of beleggen. 

Bij Peaks kun je op een leuke en eenvoudige manier je ‘meevallers’ beleggen. De app (vooralsnog als je Rabobank of ABN AMRO hebt) herkent namelijk bijschrijvingen van betaalverzoekjes van die banken, Tikkie! en Marktplaats.

Geld dat je al had uitgegeven is zo misschien geld dat je opzij kan zetten zonder dat je het in je portemonnee voelt.

Weet dat je met beleggen risico neemt en je (een deel van) je inleg kúnt verliezen.