Pensioenexpert Jean Frijns: ‘Begin op tijd met pensioen opbouwen en wees niet onnodig risico-avers’

Het Nederlandse pensioenstelsel staat onder druk: met de huidige verdeling tussen AOW, pensioenfondsen en lijfrentes redden we het in de toekomst niet meer. Een mogelijke oplossing is om meer in te zetten op persoonlijke pensioenopbouw. Maar wat heeft dat voor gevolgen, en wat betekent het voor jou? We vroegen het aan een ervaren pensioenexpert die inmiddels zélf met pensioen is: Jean Frijns. 

Even voorstellen: Jean Frijns 

Jean Frijns was directeur beleggen bij ABP, het grootste pensioenfonds van Nederland, en hoogleraar Beleggingsleer aan de Vrije Universiteit. Ook was hij voorzitter van de Commissie Beleggingsbeleid en Risicobeheer Pensioenfondsen.

Erg leuk dat u met ons in gesprek wilde! U heeft jaren in de pensioensector gewerkt, waar u zich vooral met beleggingsbeleid bezighield. Wat heeft u allemaal zien veranderen? 

‘Op het gebied van beleggingsbeleid is er een hoop gebeurd. Begin jaren 90 belegde pensioenfonds ABP voor 85% in vastrentende waarden, zoals Nederlandse staatsobligaties en leningen van woningcorporaties. Een klein deel van het vermogen, zo’n 15%, werd in het buitenland belegd.

Vijftien jaar later, in 2005, was de beleggingsportefeuille veel breder gespreid, met nog maar 40% in vastrentende waarden en 60% in aandelen en vastgoed. Bovendien werd nog maar 15% in Nederland belegd, de rest in het buitenland.

Voor die veranderingen hadden we een goede reden: als je voor alle deelnemers een mooi pensioen wil realiseren, dan kun je niet alleen op vastrentende waarden vertrouwen. Je moet spreiden, door een behoorlijke portie van het vermogen in aandelen en vastgoed te beleggen. Een simpele strategie eigenlijk, maar wel een die je consequent moet uitvoeren. Door goed te spreiden, kun je een robuuste beleggingsportefeuille samenstellen die tegen koersschokken kan.  

Voor privébeleggers werkt het net zo: spreid zo ver je kunt, waarbij je naar de totale som van je aandelen, obligaties en vastgoed moet kijken. Veel particulieren beleggen al flink in vastgoed via hun eigen huis. Zij hoeven minder in vastgoed te beleggen dan pensioenfondsen.’ 

En als u breder kijkt, naar het hele pensioenstelsel? 

‘In ons huidige stelsel zie je de sociale structuren van de jaren 60 terug. In die tijd bleven mensen vaak hun hele leven bij dezelfde werkgever en waren veel voorzieningen collectief geregeld. Daar paste een systeem bij van een traditioneel klein basispensioen, de AOW, en grote collectieve pensioenfondsen georganiseerd per werkgever of sector. Dat werkte jarenlang goed.’

Maar inmiddels is er een hoop veranderd: mensen wisselen vaker van baan of kiezen voor het zzp'erschap, de samenleving is geïndividualiseerd, en vergeet de vergrijzing niet…

‘Dat klopt. Als je naar de samenleving van nu kijkt, dan is het misschien logischer om het basispensioen wat groter te maken en minder gewicht bij de pensioenfondsen te leggen.’

Of om pensioenen meer te personaliseren, zoals de nieuwe pensioenwet voorstelt. Of denkt u daar anders over? 

‘Pensioenen individualiseren was inderdaad een van aanbevelingen van de Commissie Goudswaard in 2010 over de toekomst van pensioenen, naast een pleidooi voor soberdere pensioenen – al kun je bij dat laatste je vraagtekens zetten. Als er meer verantwoordelijkheid bij het individu komt te liggen, gaat de druk op pensioenfondsen omlaag.

Maar de nieuwe pensioenwet combineert individuele pensioenopbouw met collectiviteit en solidariteit; het is in feite een hybride systeem, een compromis. Dat maakt het in mijn ogen complex. Als pensioenfonds-deelnemer krijg je te zien hoe groot jouw individuele pensioenpot is en wat je opbouwt, maar je hebt er verder geen invloed op. Je kunt bijvoorbeeld niet meebeslissen over de beleggingsstrategie. Ik kan me voorstellen dat deelnemers daar vragen bij hebben, ze hebben geen controle. 

Kortom, van het beoogde individuele karakter blijft per saldo weinig over. Het wordt alsnog verpakt in een deken van collectiviteit. Dat maakt het nieuwe pensioen ondoorzichtig, complex en moeilijk te managen. Ik verwacht dan ook dat de wet binnen vijf tot tien jaar aangepast wordt.’ 

Meer verantwoordelijkheid bij het individu neerleggen betekent ook dat je als particulier meer zelf moet doen en weten. En laat ‘pensioen’ nou net een onderwerp zijn dat veel mensen voor zich uit schuiven…

‘Inderdaad, dat zie je vaak gebeuren. Mijn dochter heeft nota bene economie gestudeerd, maar pas na vijftien jaar werken begon ze serieus over haar pensioen na te denken: je kunt uitrekenen hoe ver je dan al achterloopt.

Een van mijn belangrijkste adviezen is dan ook: begin op tijd met pensioen opbouwen, als je jong bent en nog je hele carrière voor je hebt. En wees niet onnodig risico-avers. Particulieren die zelf beleggen voor hun pensioen, blijven vaak aan de voorzichtige kant zitten. Terwijl het verstandig is om juist meer risico te nemen als je nog een lange beleggingshorizon hebt.

Als je jong bent, kun je meer in aandelen beleggen. Je zult dan wel grotere tussentijdse schokken in je vermogensopbouw zien, maar daar hoef je niet van te schrikken. Je hebt nog een lange periode voor je en het grootste deel van je pensioenvermogen moet nog komen uit de toekomstige premies die je inlegt. Bovendien herstelt de markt uiteindelijk altijd.

Verder is het belangrijk om een financiële planning te maken. Hoeveel geld heb je nodig om later genoeg inkomen te hebben, en hoe bouw je dat bedrag op? Helaas maken de meeste mensen geen planning of stellen het uit.’ 

Ergens is dat ook wel begrijpelijk: een financiële planning maken is makkelijker gezegd dan gedaan…  

‘Dat is ook zo. Het is heel duur om een financiële planning te laten maken door een expert. Stel dat je jaarlijks € 2.000 per jaar voor je pensioen belegt en je financiële planning kost € 1.000, dan kom je niet uit.

Ik denk dat de oplossing hiervoor in robotisering ligt: geautomatiseerde systemen die inzicht bieden in je financiële situatie. Ik verwacht dan ook dat er steeds meer software komt op dit gebied. In de VS zie je dit al gebeuren, maar ook in Nederland kunnen banken, pensioenfondsen en beleggingsondernemingen zoals Peaks eenvoudige planningstools maken voor hun klanten. Uiteindelijk moet iedereen ermee aan de slag.’ 

En als je ouder wordt en je pensioen dichterbij komt? 

‘Ouderen vormen de moeilijkste groep. In de ideale situatie ga je met pensioen in een economisch gunstig scenario, met stijgende aandelenkoersen, 3 of 4% rente en lage inflatie. Dan kun je, als je pensioen nadert, makkelijk het risico van je beleggingen afbouwen en zo je pensioen veiligstellen. Je hebt dan een mooi verwacht pensioen.

Maar het omgekeerde kan ook voorkomen: dat er tegen het einde van je loopbaan een recessie is. De aandelenkoersen zijn gedaald, de rente ook. Je kunt dan een pensioenuitkering kopen, maar die levert bij een rente van, zeg, 1,5% een laag pensioen op. In dat geval kun je besluiten om nog een tijdje door te werken, tot de situatie weer wat gunstiger is. Dat scheelt een slok op een borrel. Maar het zou ook prettig zijn als je gespreid kon uitstappen, waarbij je bijvoorbeeld nog een aantal jaar doorbelegt met een deel van je vermogen en je de pensioenuitkering in stappen aankoopt.’

U bent inmiddels zelf met pensioen. Hoe bevalt het? 

‘Na 12 jaar als directeur pensioenen bij ABP vond ik het mooi geweest, maar stoppen met werken deed ik niet. Ik werd commissaris bij verschillende financiële instellingen en lid van beleggingscomités bij een aantal pensioenfondsen. Daar was ik bijna fulltime mee bezig. Op mijn zeventigste dacht ik: nu moet ik er echt mee stoppen. Maar nu zit ik weer in de Raad van Toezicht van een pensioenfonds voor medisch specialisten. Ik blijf me actief bezighouden met pensioenvraagstukken.’

Stoppen met werken blijkt lastig?

‘Ja. Door bezig te blijven, behoud ik een sociaal netwerk en word ik intellectueel uitgedaagd. Dat is, samen met genoeg beweging krijgen, goed voor de hersenen. Maar ik heb nu wel meer tijd voor mijn gezin, mijn kinderen en kleinkinderen.’

Dit interview is bedoeld om je meer achtergrondinformatie over pensioenen te geven, het is geen advies voor jouw persoonlijke situatie. Weet dat je met beleggen risico neemt en (een deel van) je inleg kúnt verliezen.